کد خبر: ۱۷۸۶
تهران که باغ بود
این کلیپ ها ضمن معرفی گذرها و محلات معروف تهران قدیم، به جست‌وجویی در نحوه شکل گیری آنها می پردازد که زمانی به باغ‌ها اختصاص داشت. شهری که در گذشته به عنوان یک باغ شهر شناخته می‌شد اما دیگر کمتر نشانی از آن همه دار و درخت در آن یافت می‌شود.همچنین «تهران که باغ بود» به بررسی تغییرات معماری در شهر تهران در طولانی مدت می‌پردازد.
تاریخ انتشار: ۰۶:۵۱ - ۰۱ آبان ۱۴۰۰ - 2021 October 23
وقتی تهران در سال ۱۱۶۵ خورشیدی پایتخت ایران شد، حدود ۱۰هزار نفر جمعیت داشت و کمابیش دو سوم از زمین‌های درون حصار شهر یا خالی بود یا جایگاه باغ‌ها و کشتزارها. طی ۳۸ سال سلطنت فتحعلیشاه، تهران از حالت نیمه روستایی درآمد و در هیبت شهری نه چندان بزرگ نمودار شد.
تهران از قدیم به وجود انارستان‌ها و چنارستان‌های انبوه شهره بود و حالا با داشتن چندین باغ سلطنتی و تعداد زیادی خانه-باغ‌اشرافی، صفت "باغ-شهر" را برازنده خود می‌یافت
محدوده خیابان ایران و محله دولاب
پولاک، پزشک آلمانی ناصرالدین‌شاه، مساحت باغهای درون حصار در حدود سال ۱۸۵۰را ۱۴۴هزار متر مربع نوشته است. به گفته او، انبوه‌ترین باغ‌ها در جنوب غربی و شمال شرقی تهران جای گرفته بودند و محله پشت دروازه شمیران، "پرآب‌ترین، سالم‌ترین و مرتفع‌ترین محله‌ها" بود. این محله، منطبق با ضلع جنوبی خیابان امیرکبیر امروزی است که از نظر سرانه فضای سبز یکی از فقیرترین مناطق تهران به شمار می‌رود و بافت مسکونی آن بر اثر گسترش بازار لاستیک، لوازم یدکی خودرو و لوازم خانگی تقریبا از میان رفته است. در واقع، از آن همه باغی که در این‌جا وجود داشت، فقط باغ وزیرمختار روس در نبش خیابان پامنار باقی مانده که هنوز در اختیار سفارت روسیه است.
محله سرچشمه، دروازه ها
در این سال‌ها، جمعیت تهران به سرعت رو به افزایش بود و در سال ۱۲۴۸به ۱۵۵هزار نفر رسید. جمعیت تازه که اغلب از شهرهای دیگر آمده بودند، نیاز به خانه داشتند. در این باره، یگانه راه حلی که به فکر اهالی شهر و اولیای دولت رسید، تخریب و تفکیک باغهای قدیمی بود. بدین ترتیب، در مدت کمتر از ۲۰سال اکثر باغ‌ها به زیر ساخت و ساز رفتند. آن‌چه ماند، تعدادی خانه-باغ پراکنده در این سو و آن سوی شهر بود که نمی‌توانستند صفت باغ-شهر را برای تهران توجیه کنند
از باغ-شهر فتحعلیشاهی به باغ-شهر ناصری
تا سال ۱۲۴۶، زمین خالی یا باغ وسیعی درون حصار تهران وجود نداشت که بتوان در جایش خانه ساخت. از این‌رو، دولت به فکر گسترش شهر افتاد و با تخریب برج و بارویی که از زمان صفویه باقی مانده بود، تهران را از چهارسو گسترش داد. یک بار دیگر، زمین کافی در اختیار مردم قرار گرفت تا نه تنها برای خود خانه بسازند، بلکه باغهای جدیدی را به وجود آوردند
محله و گذر اسماعیل بزاز ، چاله میدون
درختکاری و ایجاد باغ و بوستان در محدوده‌های جدید آغاز شد. بیش‌ترین باغ‌ها در شمال و غرب تهران یعنی در دو محله "دولت" و "تابع محله سنگلج" احداث شدند. آمار اماکن تهران در سال ۱۹۰۰ نشان می‌دهد که در محله دولت ۴۰ و در سنگلج ۱۵۵باغ و باغچه وجود داشت. با این توضیح که باغهای محله دولت قطعات بزرگ‌تری داشتند و مساحت برخی از آنها بیش از ۱۰۰ هزارمتر مربع بود.
از باغ-شهر تهران به باغ-شهر شمیران
وقتی در سال ۱۳۰۴ خورشیدی (۱۹۲۵م) سلسله قاجاریه برافتاد و جای خود را به دودمان پهلوی داد، تهران حدود ۳۰۰ هزارنفر جمعیت داشت. این تعداد در کمتر از دو دهه بعد، دو برابر شد و بار دیگر، نیاز به خانه‌سازی موجبات تخریب باغ‌ها را فراهم کرد. البته سمت و سوی برنامه‌های دولت پهلوی برای نوسازی تهران نیز به گونه‌ای بود که به حفظ باغ-شهر تهران اهمیتی نمی‌داد.
برای نمونه، تخریب بخش زیادی از باغهای سلطنتی هیچ ربطی به افزایش جمعیت نداشت، بلکه برای ایجاد ساختمان‌هایی بود که می‌توانستند در هرجای دیگری بنا شوند. بدین‌ترتیب، بخش بزرگی از باغهای سلطنتی گلستان برای ساختمان وزارت دارایی خراب شد و باغ قصرِ قاجار جای خود را به زندان قصر داد. باغ عشرت‌آباد نیز تبدیل به پادگان عشرت‌آباد شد. همچنین برجای باغ نگارستان که از باغهای دوره فتحعلیشاه بود، ساختمان وزارت فرهنگ و هنر و سازمان برنامه و بودجه را ساختند.
می‌شود گفت که تا دهه ۱۳۳۰ باغ-شهر تهران موجودیت خود را از دست داده بود اما علاقه مردم و خصوصا طبقه مرفه به باغ و بوستان پابرجا بود و چون تهران زمینی برای احداث باغ نداشت، باغ-شهر جدید در منطقه شمیران شکل گرفت.
این کلیپ ها از سایت وزین تصویر تهران یا تهران ایمیج (tehranimage.com) ، ضمن معرفی گذرها و محلات معروف تهران قدیم، به جست‌وجویی در نحوه شکل گیری آنها می پردازد که زمانی به باغ‌ها اختصاص داشت. شهری که در گذشته به عنوان یک باغ شهر شناخته می‌شد اما دیگر کمتر نشانی از آن همه دار و درخت در آن یافت می‌شود. همچنین «تهران که باغ بود» به بررسی تغییرات معماری در شهر تهران در طولانی مدت می‌پردازد.
محدوده عودلاجان(اولاجان)،
در همسایگی ارگ، سبزه میدان، مولوی، اسماعیل بزاز و سر قبرآقا
روایت استاد احمد بیرشک از تهران قدیم
منطقه ماشین دودی ، میدان حسن آباد(8گنبد)،
بازارچه قوام الدوله، گذر معیر، گذر فیلخانه، گذر وزیر، آب انبار دوستعلی خان معیر
منبع: تصویر تهران
نظرات شما
